نور سفید، ترکیبی از همه رنگ‌هاست و هر رنگ، دمای خاص خود را دارد! اگر تراز سفیدیِ دوربین درست باشد، رنگ‌های دیگر هم درست نمایش داده می‌شوند. این مطلب توضیح می‌دهد که تراز سفیدی و دمای رنگ چیست.
تراز سفیدی و دمای رنگ چیست: تراز سفیدی یعنی پردازش درستِ نور سفید که ترکیبی از تمام رنگ‌هاست. دمای رنگ نیز مشخص می‌کند که منبع نور به چه رنگی گرایش دارد. تنظیم درست تراز سفیدی (white balance) از مهم‌ترین ملزومات عکاسی است، زیرا بر کیفیت و دمای رنگ (color temperature) در عکس‌ها تاثیر مستقیم دارد. دوربین‌های امروزی برای تنظیم خودکار تراز سفیدی چند گزینه آماده دارند، اما گاهی تنظیمات آماده پاسخگوی نیازها نیست و باید خودتان تراز سفیدی را در دوربین تنظیم کنید. برای پی بردن به مفهوم تراز سفیدی، ابتدا باید مفهوم دمای رنگ را بیاموزیم، زیرا این‌دو مقوله با هم ارتباط دارند.
احتمالا بارها دیده‌اید که رنگ‌های ثبت شده در عکس با رنگ‌های واقعی در صحنه فرق دارند. مثلا گاهی با این‌که هوا آفتابی است، رنگ‌ها در عکس، سرد و زمستانی ثبت می‌شوند، چنان‌که گویی هوا ابری بوده است. گاهی نیز بالعکس، رنگ‌ها گرم‌تر از واقعیتِ موجود ثبت می‌شوند و ته‌رنگِ زرد و گرمی تمام عکس را می‌پوشاند. علتش، تراز نبودن سفیدی است.
عکس 1. دو نما از یک منظره در زمان یکسان: عکس سمت راست نور غالب گرم اما عکس سمت چپ نور غالب سرد دارد. از نظر نورشناسی، دمای این‌دو نوع نور متفاوت است. تنظیم متفاوت «تراز سفیدی» در دوربین سبب می‌شود تا نورهای صحنه تا این حد متفاوت پردازش شوند و خروجی متفاوتی داشته باشند.
منظور از تراز سفیدی چیست؟
تراز کردن سفیدی یا «تراز سفیدی» یعنی دوربین منبع نور سفید را درست پردازش کند تا نور سفید واقعا سفید ثبت شود. اگر نور سفید که ترکیبی از تمام دیگر نورهای رنگی است درست پردازش شود، سایر رنگ‌های صحنه نیز درست و با دمای صحیح ثبت می‌شوند. به عبارت ساده‌تر تراز سفیدی به دوربین می‌‌گوید که رنگ‌ها را چگونه و با چه دمایی ثبت کند. حالا دو پرسش مطرح می‌شود:
- چرا تراز سفیدی را باید خودمان تنظیم کنیم؟ مگر دوربین، خود بهترین رنگ‌های ممکن را برای هر صحنه انتخاب نمی‌کند؟
- مگر رنگ‌ها نیز دما دارند؟
پاسخ کوتاه:
- خیر، دوربین به‌خودی‌ِ خود، نمی‌تواند تراز سفیدی را تشخیص دهد.
- بله، رنگ‌ها هم دما دارند!
در ادامه، هر دو مورد را توضیح می‌دهیم.
چرا تراز سفیدی در دوربین باید تنظیم شود؟
چشم‌ها و مغز انسان سازوکار پیشرفته و پیچیده‌ای دارند که تراز سفیدی هر صحنه را خیلی سریع تنظیم می‌کنند. به همین سبب، شرایط نوری هرطور که باشد، انسان معمولا رنگ‌ها را درست تشخیص می‌دهد. اما دوربین‌ها چنین قابلیت پیشرفتهای ندارند. آن‌ها فقط با اتکا به حسگرهای الکترونیک دمای نور سفید را تخمین می‌زنند و تازه همان سازوکارهای خودکار هم در واقع برنامه‌هایی هستند که انسان‌‌ها آن‌را تهیه کرده و به دوربین خورانده‌اند. گزینه‌های خودکار یا آماده‌ی دوربین گاهی نتیجه مطلوب ندارد، زیرا دوربین اطلاعات نوریِ دریافتی از محیط را گاهی خلاف آنچه هست یا می‌خواهید، تفسیر می‌کند و نتیجتاً رنگ‌ها را نامطلوب نشان می‌دهد. پس، عکاس باید تنظیم تراز سفیدی دوربین را بلد باشد تا هرگاه که لازم بود، شخصا اقدام کند.
عکس 2. دو نوع رنگِ نورِ طبیعی در یک عکس: نورهای خنک (با کلوین بیشتر) در چپ و نورهای گرم (با کلوین کمتر) در راست (عکاس: Leonardo Papèta، تارنمای iceland-photo-tours.com)
دمای رنگ چیست و چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
دمای رنگ، مشخص می‌کند نوری که از منبع نور منتشر می‌شود، چه رنگی است. هرچه دمای نور بیشتر باشد، رنگ آن سمتِ آبی متمایل می‌شود و هرچه دمایش کمتر باشد، رنگ آن به سرخی می‌گراید. شاید تعجب کرده باشید، زیرا ما در نظریه رنگ‌ها طیف‌های آبی را جزو رنگ‌های سرد و طیف‌های سرخ را جزو رنگ‌های گرم دسته‌بندی می‌کنیم؛ آبی عناصری مثل آب را یادمان می‌آورد و قرمز یادآور آتش است. اما این‌ها ناشی از دریافت‌های حسی و ذهنی هستند؛ در نورشناسی قضیه برعکس است! جالب است بدانیم که داغ‌ترین ستاره‌های آسمان، نور آبی منتشر می‌کنند و کم‌دماترین ستاره‌ها با نور سرخ می‌درخشند! ستاره‌های با دمای نسبتا داغ (مثل خورشید) نیز نور زرد یا سفید منتشر می‌کنند. به همین جهت، کمترین دما (1000 کلوین) متعلق به نور سرخ است و بیشترین دما (10,000 کلوین) به نور آبی اختصاص دارد.
تصویر 3. رنگ‌های سرد دمای کلوین بیشتری دارند و رنگ‌های گرم دمای کلوین‌شان کمتر است.
نکته مهم: «دمای رنگ» در نورشناسی و «گرما و سرمای رنگ» در نظریه رنگ‌ها دو مقوله جداگانه‌اند که نباید با هم خَلط شوند. در نظریه رنگ‌ها آبی سردترین رنگ است اما در نورشناسی بیشترین دما متعلق به نور آبی است. همچنین طبق نظریه رنگ‌ها قرمز گرم‌ترین رنگ است درحالیکه در نورشناسی کمترین دما متعلق به نور سرخ است! با این‌حال، قراردادهای حسی همچنان اعتبار دارند و حتی در عکاسی نیز ته‌رنگ‌های سرخ و نارنجی، گرم و ته‌رنگ‌های آبی، سرد محسوب می‌شود.
پس هرچند متناقض به‌نظر می‌رسد، اما اشکالی ندارد که رنگ‌هایی با عدد کلوین بیشتر را رنگ‌های سرد و رنگ‌های با عدد کلوین کمتر را رنگ‌های گرم بدانیم!
نور سفید: ترکیبی از تمام رنگ‌ها
نور سفید ترکیبی از همه رنگ‌هاست. به‌همین سبب، وقتی نور سفید را از منشور عبور می‌دهید، به رنگ‌های متعدد از قرمز تا بنفش تجزیه می‌شود. رنگین‌کمان نمودِ طبیعیِ تجزیه‌ی نور سفید است؛ در شرایط خاص، وقتی نورِ تقریباً سفید خورشید از هوای مرطوبِ جوِ زمین می‌گذرد، به اجزای رنگی خود تجزیه و به شکل قوس‌قزح در آسمان ظاهر می‌شود.
رنگ‌های شاخصِ تشکیل‌دهنده‌ی نور سفید شامل سرخ، نارنجی، زرد، سبز، فیروزه‌ای، آبی و بنفش هستند. اما مابین آن‌ها طیفی از رنگ‌های پرشمار وجود دارد. هر نقطه از طیف رنگی مذکور، دمای خاص خود را دارد و بدین‌سان می‌توان هر رنگ را از رنگ مجاورش متمایز کرد، حتی اگر اختلاف‌شان بسیار کم باشد.
پس ارتباط میان سفید و رنگ‌های دیگر مشخص شد. حالا هرچه دوربین، نورهای سفید صحنه را دقیق‌تر و درست‌تر پردازش کند، سایر رنگ‌ها نیز دقیق‌تر پردازش می‌شوند. البته گاهی عکاس عمداً تراز سفیدی را چنان تنظیم می‌کند که رنگ‌ها متفاوت از طبیعت‌شان بازنمایی شوند تا عکس، حس‌وحال مدنظر عکاس را به بیننده منتقل کند.
تصویر 4. دمای خالص‌ترین نور سفیدی که انسان تاکنون سنجیده است، 5500 کلوین است. هرچه نور سفید سمت طیف سرخ میل کند، دمای آن (برحسب کلوین) کاهش می‌یابد و هرچه سمت طیف آبی برود، دمای آن افزایش می‌یابد.
مقیاس دمای رنگ چیست؟
مقیاس دمای رنگ، کلوین (Kelvin) است. هر رنگ، دمای منحصربه‌فردی دارد. هرچه عدد کلوین بیشتر باشد، یعنی دمای رنگ بیشتر است و هرچه عدد کلوین کمتر باشد، یعنی دمای رنگ کمتر است.
دمای رنگ سفید خالص تقریبا 5500 کلوین است. و برای مثال، دمای نور سبز 4800 کلوین است و وقتی به 5600 کلوین برسد کم‌کم به آبی متمایل می‌شود.
دمای نور چگونه بر رنگ‌ها تاثیر می‌گذارد؟
اکثر منابع نور معمول (مثل خورشید و لامپ‌ها) نور سفید خالص منتشر نمی‌کنند. دمای نور خورشید هنگام روز حدود 5000 کلوین است که کمی به زردی می‌زند و با دمای نور سفید خالص (5500 کلوین) اندکی تفاوت دارد.
اگر در محیطی عکاسی می‌کنید که نور بسیار گرمی دارد (مثلا در نور شمع) باید تراز سفیدی را روی رنگ‌های خنک‌تر یعنی بین 2500 تا 4500 کلوین انتخاب کنید تا گرمای مفرط رنگِ نورِ محیط را خنثی کند و رنگ‌ها طبیعی باشند. در غیراین‌صورت، تمام زمینه‌ی عکس گرم و با ته‌رنگِ نارنجی جلوه می‌کند.
اما اگر در شرایط نوری اصطلاحا سرد (مثلا در هوای ابری) عکاسی می‌کنید، باید تراز سفیدی را گرم‌تر مثلا 6500 تا 9000 کلوین تنظیم کنید تا خروجی رنگ، متعادل شود؛ در غیراین‌صورت عکس‌ها ته‌رنگ آبی به خود می‌گیرند.
هنگام عکاسی در روز و محیط بیرون، اگر نورها و رنگ‌ها تند و شدید نیستند، می‌توانید تراز سفیدی را روی 5000 تا 6000 کلوین تنظیم کنید که به دمای نور خورشید، نزدیک است.
(یادآوری می‌کنیم که منظورمان از نور گرم شمع یا نور سردِ هوای ابری، همان معنای ذهنی و متعارف است، وگرنه گفتیم رنگ‌هایی که از نظر ما گرم تلقی می‌شوند (مثل نور شمع) اتفاقا دمای رنگ کمتری دارند و بالعکس.)
امروزه همه دوربین‌های دیجیتال قابلیت تنظیم خودکار تراز سفیدی دارند. چند حالت آماده (مثل عکاسی در هوای ابری، آفتابی، سایه و...) هم دارند که در شرایط نوری متفاوت کار را آسان‌تر می‌کنند تا ناچار نباشید تنظیمات را شخصاً انجام دهید. حتی با نرمافزارهای ویرایش عکس مثل فتوشاپ هم می‌توانید تراز سفیدی عکس‌ها را اصلاح یا عوض کنید. با این‌حال بهتر است اصول تنظیم تراز سفیدی را بلد باشیم تا در صورت لزوم بدون وابستگی به دوربین، خودمان تنظیمات را انجام دهیم.
تاثیر تراز سفیدی بر دمای رنگ در عکاسی
عکس 5 را بنگرید. نیمه‌ی راست عکس، تراز سفیدی تنظیم شده توسط دوربین را نشان می‌دهد. اما در نیمه‌ی چپ، عکاس تراز سفیدیِ همان عکس را شخصا و با کمک نرم‌افزار تغییر داده است.
عکس 5. راست: تراز سفیدی را دوربین تنظیم کرده است؛ چپ: تراز سفیدی با نرم‌افزار تغییر یافته و تنظیم شده است. (عکاس: Leonardo Papèta، تارنمای iceland-photo-tours.com)
تصویر اصلی ته‌رنگ‌های نسبتا گرمی دارد که تمام تصویر را در بر گرفته است. در واقع، دوربین، رنگ نور کلیِ صحنه را سرد تشخیص داده و درنتیجه کوشیده است با افزودن ته‌رنگ‌های گرم آن‌را اصلاح کند. اما حاصل کار، طبیعی و مطلوب عکاس نبوده است. لذا عکاس حاصل کار دوربین را اصلاح کرده است تا رنگ‌ها طبیعی‌تر به نظر برسند. او بافتِ رنگ خنک‌تری انتخاب کرده است تا با واقعیتِ صحنه مطابقت بیشتری داشته باشد. همانطور که می‌بینید، تنها با کمی تغییر تراز سفیدی می‌توان فضای رنگ و به تبع آن، حال‌وهوای عکس را تغییر داد.
تنظیم تراز سفیدی: در دوربین یا با نرم‌افزار؟
تراز سفیدی را به دو روش می‌توانید تنظیم کنید:
- سر صحنه عکاسی روی دوربین
- بعد از عکاسی با کمک نرمافزارهای ویرایش عکس
توصیه می‌شود، تا می‌توانید تراز سفیدی را همان‌جا در صحنه و روی دوربین تنظیم کنید و کار را به مرحله بعد از عکاسی موکول نکنید. البته چنین کاری اغلب سخت است؛ چون هر بار که شرایط نوری محیط تغییر می‌کند، تراز سفیدی را هم باید متناسب با آن عوض کنید. چنانچه فرصتش را نداشتید، به‌ناچار می‌توانید از نرم‌افزار بهره ببرید. اگر چنین شد، توصیه می‌شود که نه فقط با قالب JPEG بلکه با قالب RAW عکس بگیرید، زیرا تصاویر RAW اصطلاحا خام هستند و در مقایسه با JPEG اطلاعات بسیار بیشتری ذخیره می‌کنند. درنتیجه، هنگام ویرایش عکس‌های RAW دست‌تان بازتر است و رنگ و نور تصویر را بیشتر و بهتر می‌توانید تغییر دهید. البته فایل‌های RAW در مقایسه با فایل‌های JPEG فضای بیشتری اشغال می‌کنند.
تنظیم تراز سفیدی با کارت خاکستری
یکی از روش‌های سنتی تنظیم تراز سفیدی، استفاده از کارت خاکستری است. کارت خاکستری، صفحه‌ای است که سراسر آن با خاکستری 18 درصد رنگ‌آمیزی شده و شاخصی است که به دوربین می‌‌گوید رنگ‌ها و سایه‌ها را بر اساس این‌نوع خاکستری استاندارد تفسیر کند. برای این منظور، باید کارت خاکستری را مقابل لنز دوربین بگیرید، طوری که تمام کادر عکس را بپوشاند و از آن عکس بگیرید. سپس از منوی تنظیمات دوربین، به بخش تنظیم سفارشیِ تراز سفیدی بروید و عکسی را که از کارت خاکستری گرفته‌اید، برگزینید تا دوربین آن‌را معیار بگیرد.
تنظیم خودکار تراز سفیدی در دوربین عکاسی
دوربین‌های امروزی برای تنظیم تراز سفیدی چند گزینه آماده و البته گزینه تنظیم دستی هم دارند که به آن‌ها اشاره می‌شود:
تصویر 6. هر رنگ نور، دمای خاص خود را دارد. با دانستن دمای رنگ نور می‌توان تراز سفیدی را هرچه دقیق‌تر تنظیم کرد تا عکس‌هایی که در ساعات مختلف شبانه‌روز می‌گیریم، رنگ و نور طبیعی‌تری داشته باشند.
خودکار (Automatic)
ساده‌ترین گزینه، حالت خودکار یعنی سپردن تنظیم تراز سفیدی به دوربین است. در این‌صورت دوربین با تحلیل شرایط نوری هر صحنه می‌کوشد سفید معیار را تشخیص دهد و رنگ‌ها را مطابق آن تفسیر کند. حاصل کار از دو حالت خارج نیست:
- یا دوربین تراز سفیدی را درست تنظیم می‌کند که در این‌صورت می‌توانید به عکاسی ادامه دهید
- یا از تنظیم درست تراز سفیدی بازمی‌ماند که در این‌صورت باید سراغ حالت‌های آماده بروید و یا خودتان برای تنظیم تراز سفیدی دست به کار شوید
تنگستن (Tungsten)
حالت تنگستن، تراز سفیدی دوربین را روی تقریبا 3000 کلوین می‌برد که نور نسبتا خنکی تولید می‌کند. پس زمانی باید تراز سفیدی را روی حالت تنگستن تنظیم کنید که منابع نوری محیط واقعا گرم باشند؛ مثل لامپ رشته‌ای، نور شمع و...
فلورسنت (Fluorescent)
لامپ‌های فلورسنت در مقایسه با لامپ‌های رشته‌ای دمای ملایم‌تری دارند. با انتخاب گزینه فلورسنت، دوربین تراز سفیدی را روی 4200 کلوین تنظیم می‌کند. وقتی نور محیط مایل به نارنجی است با انتخاب این گزینه می‌توانید رنگ‌ها را متعادل‌تر کنید.
آفتاب روزگاه (Daylight / Sunny)
وقتی روزهنگام، زیر نور مستقیم خورشید در فضای باز عکاسی می‌کنید، این گزینه را انتخاب کنید تا تراز سفیدی روی حدود 5000 کلوین تنظیم شود.
فلاش (Flash)
فلاش عادی نور سفید تولید می‌کند. لذا هنگام عکاسی با فلاش، گزینه فلاش را برگزینید تا تراز سفیدی روی 5500 کلوین که دمای نور سفید خالص است، تنظیم شود.
ابری (Cloudy)
مسلماً شرایط نور در روزهای ابری با روزهای آفتابی فرق می‌کند. روزهای ابری رنگ نور خنکی دارند. پس دوربین باید تراز سفیدی را کمی گرم‌تر کند تا عکس‌های‌تان سرد و آبی‌وار به نظر نرسند. با انتخاب گزینه ابری، تراز سفیدی روی 6000 کلوین تنظیم می‌شود.
سایه (Shade)
سایه‌ها رنگ‌ها را سرد جلوه می‌دهند. پس وقتی در سایه عکاسی می‌کنید، با انتخاب حالت سایه، دوربین دمای رنگ را افزایش می‌دهد و تراز سفیدی را روی 8000 کلوین تنظیم می‌کند. سایه را می‌توان نقطه مقابل تنگستن دانست.
تنظیم سفارشیِ تراز سفیدی در دوربین
با این‌که حالت‌های آماده کارتان را تسهیل و تسریع می‌کنند، اما گاهی تنظیم دستی بهترین گزینه است. در تنظیم دستی، شما تصمیم می‌گیرید که سفید را چگونه تراز کنید. برای این منظور در منوی تراز سفیدی، گزینه K را برگزینید. یکی از راحت‌ترین راه‌ها برای تنظیم دستی کلوین، آزمون و خطا است. از صحنه عکس بگیرید و اگر رنگ‌ها مطلوب نبودند، عدد کلوین را تغییر دهید تا نهایتا به وضع دل‌خواه برسید. با تکرار و تمرین، پس از مدتی ماهر می‌شوید و فقط با نگاهی به شرایط نوری محیط، کلوین مناسب را تقریبی تشخیص می‌دهید.
عکس 7. تنظیم دستی یا اصطلاحا سفارشیِ دمای رنگ، دقیق‌ترین روش تنظیم تراز سفیدی است. (عکاس: Leonardo Papèta، تارنمای iceland-photo-tours.com)
تنظیم تراز سفیدی با نرمافزارهای ویرایش عکس
تراز سفیدی را با کمک نرمافزارهای ویرایش عکس هم می‌توان تغییر داد. به چند نمونه از نرم‌افزارها اشاره می‌شود.
Adobe Lightroom
پس از باز کردن عکس موردنظر در لایت‌روم، به بخش Develop بروید. با کمک اولین لغزاننده موسوم به Temp می‌توانید دمای رنگ عکس را تغییر دهید. اگر لغزاننده را به چپ بکشید، رنگ‌ها خنک‌تر و اگر به راست بلغزانید رنگ‌ها گرم‌تر می‌شوند.
Adobe Camera RAW
با باز کردن عکس در نرم‌افزار یادشده، لغزاننده‌های تنظیمات را می‌بینید. لغزاننده تنظیم دمای رنگ، Temperature نام دارد. لغزاننده Tint نیز سایه‌های رنگی ناخواسته‌ی سرخ‌آبی و سبز را ترمیم می‌کند.
Adobe Photoshop
فتوشاپ برای اصلاح دمای رنگ عکس، ابزار پیشرفتهای دارد؛ مسیر زیر را طی کنید:
Layer -> New Adjustment Layer -> Color Balance
با ابزار قدرتمند فوق می‌توانید به‌کمک ماسک‌سازی، تراز سفیدی را در نواحی دل‌خواه عکس (مثل سایه‌ها، مناطق پرنور و مناطق با نور متوسط) تنظیم کنید. ضمنا برای تنظیمات، فقط یک ابزار ندارد، بلکه در هر ناحیه خاص می‌توان سایه‌های رنگی بیشتری را تغییر داد تا به بهترین تعادل سفیدی برای هر ناحیه رسید.
عکاسی نوآورانه با تغییر تراز سفیدی
تراز سفیدی نه‌تنها ابزار قدرتمندی برای طبیعی‌نماییِ رنگ‌هاست بلکه اجازه می‌دهد تا رنگ‌ها را با ذوق نوآورانه‌تان تغییر دهید و حال‌وهوای عکس را عوض کنید. مثلا در عکس 8 هوا طوفانی است و عکاس با کاهش دمای کلی رنگ، به القای حس سرما کمک کرده است.
عکس 8. می‌توان تراز سفیدی را عمداً غیرطبیعی تنظیم کرد تا حس خاصی را منتقل کند؛ مثلا در این منظره از دریای طوفانی، اِعمال رنگ‌های سردِ آبی‌وار بر کشمکش آن افزوده است. (عکاس: Leonardo Papèta، تارنمای iceland-photo-tours.com)
جمع‌بندی: اهمیت تراز سفیدی و دمای رنگ در عکاسی چیست؟
تراز سفیدی ابزار قدرتمندی برای بهبود کیفیت تصاویر است. با هر سبکی که عکاسی کنید، معمولا به آن نیاز دارد و باید دمای رنگ را درست تنظیم کنید تا بتوانید حال‌وهوای عکس را درست جلوه دهید. با تکرار و تمرین و دقت در تفاوت خروجی دوربین پس از هر تنظیم، نیز می‌توان نحوه تنظیم تراز سفیدی و تاثیر آن بر دمای رنگ در عکاسی را آموخت.
